HANS VAN RIJS 1940 – 2022

Dit is een bewerking van wat Hans van Dijk zei bij de herdenking van Hans van Rijs.

Hans van Rijs, een van de leukste mensen ooit, is niet meer. Nou ja, hij is wel hier, in deze kist. Hans heeft wel eens verteld dat hij ooit particulier chauffeur was en bij een begrafenis moest meehelpen de kist te dragen. Toen hij de kist op z’n schouder had, en dus z’n oor tegen de kist, hoorde hij het gekras van nagels op hout en schrok zich wild.
Dat was – werd hem later verteld –  een klassieke grap van de vaste dragers als er een nieuweling mee liep. Dat soort grappen kon Hans wel waarderen.

Hans werd geboren op 18 februari 1940. 11 weken later begon de tweede wereldoorlog in Nederland, en 28 weken later stortte er een Duitse Heinkel bommenwerper neer op de Henegouwselaan in Amstelveen, en daar woonde de familie van Rijs. Er brak een grote brand uit, even verderop vielen 6 doden, ook het huis van de familie Van Rijs vloog in brand. Hans werd door z’n moeder uit brandende huis geworpen, uit het raam van z’n slaapkamertje op 1 hoog… recht in de armen van z’n vader die in de tuin stond. Hans heeft er een litteken aan overgehouden, en dat liet hij graag zien.
Maar het was meteen duidelijk, dit zou geen gewoon leven worden.

Hans zat naar eigen zeggen al tijdens de oorlog in het kleuterverzet, nou ja dat heeft vriend Jan V. bedacht maar Hans nam het graag over en vertelde er dan bij dat in zijn poppenhuis de poppen van Anne Frank ondergedoken zaten. Hans ging naar school, zat lang op de IVO school, wat volgens hem stond voor indefinite voortgezet onderwijs. Hij had weinig talent voor school maar wel voor avontuur. Eenmaal van school had Hans allerhande baantjes. Hij verkocht aan oude dames in het Gooi abonnementen op This Flying World; de dames kregen de indruk dat ze dan een magazine over lieve vogeltjes kregen, maar het ging vooral straaljagers en bommenwerpers. Hans reed als particulier chauffeur Amerikaanse toeristen langs de bloembollen, hij scharrelde met de secretaresse van Freddy Heineken, reed met de auto van Freddy op de Buitenveldertselaan te hard door een diepe kuil en kwam – vraag niet hoe – op een reclamebureau terecht. Eerst op de bewijsnummerafdeling van Ted Bates. Later moest hij de stypen naar kranten brengen – dat zijn loden platen waarop een advertentie in spiegelbeeld stond, Hans was dan zo slim om de oude stypen terug te vragen… dat deed verder niemand, hij wel en verkocht die aan de oudijzer handel. Je kunt zeggen, handige snuiter die bijverdient zonder dat z’n baas het weet… je kunt het ook zien als iemand die al vroeg het nut van recycling begreep.

Toen zag hij in een reclamevakblad een advertentie voor een assistent tv-producer en dat vond hij wel stoer klinken. Hij schreef een brief en liet die nog even aan de directiesecretaresse van Ted Bates lezen. Die had wel eens betere sollicitatiebrieven gezien, sterker die had daar een hele map vol van, en daaruit viste ze een brief waarin Fred Emmer solliciteerde als tv-producer bij Ted Bates. Voor de jongere kijkers: Fred Emmer was een wat kleine man met een mooie stem en die werd later nieuwslezer bij het journaal. Hans schreef die brief letterlijk over, stuurde die naar JWT en werd aangenomen op de tv-afdeling. De baas daarvan was een Amerikaan, die Hans had gekozen omdat hij zo goed Engels sprak. Dat had hij kennelijk toch opgestoken op school en van die Amerikanen. Die baas was volgens Hans permanent dronken en vaak onvindbaar, dus hij had ruim de tijd om alles te leren van tv-productie.
Daarmee begon het echte leven voor Hans. Hij moest regelmatig naar Londen want alle commercials werden toen nog gedraaid op film, en alleen in Londen konden ze met film overweg. Hans leerde Engelse filmwereld kennen, werkte met Ridley Scott en broer Tony Scott, mocht meerijden in de open Rolls van Terence Donovan, en die Rolls was matzwart… toen al.
Na allerlei avonturen in Engeland én bij reclamebureaus in Nederland, o.a. bij FHV, ging Hans zelf regisseren. Hij was slim en grappig dus vrijwel iedereen werkte graag met hem. Werken met Hans van Rijs betekende dat je in elk geval een leuke dag had. Gaandeweg werden er ook in Nederland steeds meer reclamefilms gemaakt. Er waren op zeker moment in Nederland drie commercialregisseurs: Gidi, Ko en Hans.

Het zal u inmiddels duidelijk zijn dat ik het voornamelijk heb over Hans van Rijs als de regisseur van commercials. Ergens tussendoor is hij ook nog met een 2CV naar Israël geweest, heeft in een kibboets gewerkt, maar daar weet ik weinig van. Ik leerde hem kennen omdat hij filmpjes maakte voor Bart Kuiper, mijn toenmalige baas en latere maat.

Ik mocht ook wel eens een filmpje bedenken en zo leerde ik Hans kennen en we werden vrienden. Voor zover niet bekend, Hans van Rijs is natuurlijk Hans1, ik ben Hans2, Hans3 is hier ook, er is hier ook een HansW, maar die wil niet genummerd worden.
Wat misschien handig is om te weten is dat Hans1 en ik in 2001, samen een oude sleepboot kochten, de Anita II, een meesterlijke boot van 19 meter en 99 centimeter lang. Hans haalde daar J. bij, z’n oudste vriend, en dat is niet alleen een bijzonder leuk mens en een geniaal schilder, maar ook iemand die iets begrijpt van boten en motoren en techniek in het algemeen.
Met onze leuke echtgenoten, dus met z’n zessen, zijn we in 20 jaar heel Nederland doorgevaren – en bijna overal vastgelopen. Maar Hans1 zat daar nooit mee, het was gewoon een kwestie van veel gas geven, dan nog meer gas geven en dan kwam je wel weer los… In Friesland – ik meen Sloten – lagen we ooit zeker een half uur te malen om los te komen. Een man die op een brug stond te kijken, vroeg hoe diep steekt die boot. Wij: 1 meter 80. Man: dan heb je in Friesland niks te zoeken.

Terug naar de carrière van Hans. Hij was gaan regisseren en pakte alles aan. Wasmiddelen, Pampers, de Pepsi test… hij heeft – is eens uitgerekend – bij elkaar 1000 filmpjes gemaakt.
Hij werd al snel een beetje beroemd met een serie voor Peek en Cloppenburg mode, hij maakte filmpjes van één take met drie of vier goed geklede mensen met daarbij… een liedje Hello, how are you, it’s good to see you here…

Aan die filmpjes hield Hans een voorliefde voor één take over. Hans zei vaak: filmen is poppenkast. Als ik met m’n moeder bij de poppenkast op de Dam stond, stond je er recht voor, dan kon je alles zien. Het grote voordeel van één take is dat je niet de camera hoeft te verplaatsen, dus de regisseur kan zich concentreren op de acteur of actrice, maar het licht kan blijven staan, je hoeft niet om te bouwen, en je bent op tijd thuis voor het voetballen. Hoewel dat ook wel eens tegenviel.
Hans maakte, ook in één take, de kleuter met een ijsje op het strand voor Biotex.

Zijn doorbraak was, zei hij zelf, dat Bart hem vroeg voor Paturain met Rijk de Gooier, toen een beroemd acteur.
Later maakte Hans nog veel meer commercials met Rijk, zoals Foutje, bedankt voor Reaal, en nog een hele serie met Rijk en Maarten Spanjer voor KPN.

Zijn grootste succes in de jaren ’80 was Petje Pitamientje voor Calvé Pindakaas. Een jongetje met een petje dat zegt… M’n moeder zegt dat het goed voor me is omdat er zoveel Pitamientjes in zitten. Stom, hè, ik vind het gewoon lekker. Hans vertelde graag dat de klant er bij stond en op zeker moment vroeg, kan dat jongetje z’n petje af, en zeg dan meteen dat hij VVVitamientjes moet zeggen. Duidelijk was dat de klant niet begreep waar Hans naar op zoek was.

Hans wist dat kinderen het leukst zijn als ze zo jong zijn dat ze eigenlijk niet weten wat ze zeggen. Dat gold trouwens ook voor volwassen acteurs, denk hierbij vooral aan Peer Mascini.
Hans werd langzamerhand de specialist in Leuk. En dat was hem op het lijf geschreven. Hij was goed met acteurs, en had een groot talent voor leuk…
Ik moet misschien even vertellen dat de geheime ambitie van veel reclamemakers, de creatieven is: een leuk filmpje maken. Zo’n filmpje in de door Hans bedachte categorie Opa kom snel van het toilet want nu komt dat grappige filmpje. Ik moet er ook even bij vertellen dat ik nu de namen van die creatieven niet noem en ik weet… dat vinden zij dan weer niet leuk. Maar ooit zet ik deze toespraak online, op Hans van Rijs.nl, en dan zet ik die namen erbij. Ik heb trouwens het plan om van Hansvanrijs.nl een gedenksite te maken, dus stuur uw foto’s, filmpjes, herinneringen en die namen naar hansvanrijs@gmail.com.

Dan nu het onderdeel waar veel mensen, vooral HansW, voor komen, de anekdotes. Hans van Rijs had er vele, je verveelde je nooit. Ik was ooit van plan om ze allemaal op te schrijven, meer mensen hebben dat plan gehad maar bij mijn weten is niemand er aan toegekomen. Maar we hadden het verdomme wel moeten doen. Er zijn een paar klassiekers die ik heb onthouden, het meeste is echt gebeurd maar hier en daar kan een korreltje zout geen kwaad.

Hans draait een filmpje in de open lucht. Het reclamebureau heeft Hans op het hart gedrukt: de klant komt ook, dus besteed een beetje aandacht aan die man. (De klant was toen bijna altijd een man, tegenwoordig is het bijna altijd een vrouw.) Op de ochtend van de draaidag staat alles klaar, en Hans ziet op 2 meter achter hem een man in een regenjas. Ah, de klant. Hij vertelt de man van alles… kijk, hier staat de camera, daar staat straks de acteur en dan zien we ook nog dat leuke molentje. Wilt u misschien zelf even door de camera kijken…
Vervolgens legt Hans per shot in detail uit wat er gaat gebeuren, en dan z’n vaste tekst voor toeschouwers bij een shoot: Ja er komt nog een hoop kijken bij zo’n reclamefilmpje.
De volgende dag belt het bureau. De klant was pissig want er was helemaal geen aandacht voor hem geweest. Hans stomverbaasd… ik heb die man nog… Nee, dat was de man van de weersverzekering.

Jaren zestig. Hans vliegt naar Londen en komt naast een leuke vrouw te zitten, noem haar even A. Wat ga jij doen in Londen? Zij is sporter en moet een limiet halen voor iets en in Londen is de kans daarop groter. Hans wil weten hoe het nou zit met sex en topsport. Tja… zegt ze, dat is not done. Hans zegt maar je hebt tot nu toe die limiet niet gehaald, misschien moet je het toch eens proberen. En verdomd.. ze spreken af.
Een paar dagen later zit Hans in het vliegtuig terug en leest in de krant: A. viel tegen. Hans stuurt haar een briefje, nou dat vond ik helemaal niet.
Maar het verhaal is nog niet uit. Hans moet bij een bureau komen om z’n showreel te laten zien, dus hij zit daar in een volle vergaderzaal en vertelt na z’n showreel dit verhaal. Plotseling wordt het heel stil, mensen lopen weg zonder iets te zeggen. Wat blijkt… A. is de vriendin van de bureaudirecteur.

Bij een filmpje voor Melkunie Karnemild zien we de misschien wel belangrijkste kwaliteit van Hans als regisseur. Dat is z’n geduld met acteurs. Karnemild is zachter dan gewone karnemelk. Aad en Pieter hebben daar een leuk filmpje voor bedacht; ik was toevallig bij de shoot omdat Aad niet kon.
Het script in grote lijnen: in een stal is het een vrolijke boel. Peer zit op een koe, er is muziek, zo’n goeie hebben wij nog niet gehad, de koeien doen een soort dansje. Dan komt de boer binnen en roept: hee, kan het niet wat zachter! Waarop Peer zou zeggen: het kan veel zachter want er is nu Karnemild.
De boer wordt gespeeld door ene Simon. Goed, de muziek gaat aan, Peer zingt, de deur gaat open, Simon komt binnen en zegt Hee, wat is dat voor een herrie hierzo. Hans roept: Cut… Simon, het is: Hee kan het niet wat zachter.
Overnieuw!
Muziek, Hans roept actie! Simon komt binnen en zegt Is het nou eens afgelopen met dat lawaai. En zo zegt Simon een keer twintig telkens het verkeerde. Hans neemt hem mee naar buiten, kijkt hem strak aan en zegt. Simon, luister naar mij. Hee, kan het niet wat zachter, hee, kan het niet wat zachter, hee, kan het niet wat zachter… zo moeilijk is dat toch niet.
O.k. We gaan weer. Muziek! Koeien! Actie Simon!
De deur gaat open en Simon zegt Hee, kan het niet wat zachter, hee, kan het niet wat zachter,  hee, kan het niet wat zachter, zo moeilijk is dat toch niet.

Nog eentje dan, een korte. Hans moet een filmpje maken voor C1000 met Nick en Simon. Hij kent ze niet, ziet ze pas op de draaidag, komt de studio binnen, daar zitten een paar mensen en Hans zegt: Wie van jullie is Dikke Simon?

Tot zover de anekdotes. Op de rouwkaart staat: Pietje Bell has left the building. Voor de jongere kijkers: Pietje Bell is de hoofdpersoon in een serie boeken van vroeger. Het eerste boek heette “Pietje Bell of de lotgevallen van een ondeugenden jongen”.
Over dat jonge jongetje zijn 14 boeken over geschreven; de Pietje Bell van de rouwkaart was een kerel van 100 kilo, met polsen zo dik als damesdijen. Hij was tientallen jaren een ondeugenden jongen, dus daar zijn we voorlopig niet over uitgepraat.

Hans deed graag alles wat niet mocht. Hij was ook nooit voorzichtig… en hij had ook al veel eerder dood kunnen zijn. In 2006 voeren we met de Anita II in Zeeland, Hans liep met z’n zonnebril op de kombuis in, zag niet dat het luik dat hij zelf had open gezet nog steeds openstond, en viel in het luik… op de draaiende schroefas. We schrokken ons een ongeluk. We zetten gauw de motor stil en keken in het luik. Aan zo’n schroefas zitten allerlei bouten en uitsteeksels… als er maar een stukje van z’n shirt of broek ergens achter was blijven hangen, was hij in een soort gehaktmolen terecht gekomen. Maar daar lag hij, onder de schroefas en… hij leefde nog. Hij was behoorlijk gehavend maar kon door een huisarts in Zierikzee weer een beetje worden opgelapt. Vervolgens hebben we hem dus nog 16 jaar mogen meemaken.
’s Avonds hoorde Hans3 het verhaal dat Hans1 bijna dood was geweest, Hans 3 belde en vroeg hoe het eigenlijk zat met die hiërarchie van de Hansen. Als H1 er nou niet meer geweest zou zijn, zou hij dan opschuiven? Dat vond Hans erg grappig.
Vorige week hebben wij, Hans2 en Hans3, het er nog even over gehad en besloten meteen dat Hans van Rijs altijd Hans1 zal blijven.

Nu serieus. Hoe moet het verder? Het lastige is, we hebben nooit eerder geleefd in een wereld zonder Hans van Rijs. Hij was er altijd, hij was overal aanwezig… heel aanwezig. Maar gelukkig hebben we de foto’s nog, en de verhalen en vooral de herinneringen. Het zal het moeilijkst zijn voor de mensen die rondom hem stonden en hem lief hadden. Dan denk ik aan kinderen, M., en de kleinkinderen, aan Rijk B., je zou het niet zeggen maar dat is net zo’n kwajongen als Hans en zij was ook bij hem tot het einde.

En ik denk uiteraard aan D., zijn lieve vrouw. Aan D. die hem tot het laatst met grote liefde heeft verzorgd, die al heel lang de D. was van D. hoe heet ook alweer, D. wie was ook alweer, D. waar moet ik ook alweer zijn…
D., je verdient een standbeeld.
Toen Hans 80 werd – bijna 2 jaar geleden – hebben we z’n verjaardag gevierd met het steken van veren in zijn reet. Want we hebben bijna allemaal ook een andere Hans van Rijs leren kennen dan de rauwdouwer grappenmaker die hij op het eerste gezicht was. Hij was de regisseur van leuke filmpjes maar hij was ook de regisseur die na een draaidag alles wat er van de catering overbleef naar de nonnen in de Jordaan bracht. Hij was de vriend die van alles deed voor iedereen, die hielp met verbouwingen en verhuizingen, die kwam binnenvallen bij vrienden en kennissen die alleen waren.
Het is eerder gezegd: als Hans praatte, was het vaak over zichzelf maar als Hans deed was het altijd voor een ander.
Ik sluit af met de woorden die we nooit meer op deze manier zullen horen Cut, print, check the gate, de jongens en meisjes worden bedankt.